گزارش برنامه آموزشی دانش‌آموزان روستاهای هدف منطقه چهارده‌روستا
معرفی برنامه:
"پروژه حفاظت خرس سیاه آسیایی استان هرمزگان" از سال 1388 فعالیت خود را در این استان آغاز کرده است. این پروژه در راستای اهداف حفاظتی خود برنامه‌ای بلند مدت (10 ساله) را تحت عنوان "برنامه ریزی راهبردی حفاظت خرس سیاه آسیایی در استان هرمزگان" در سال 1392، پس از 4 سال تحقیق و پژوهش، تدوین و منتشر کرد. این طرح بلند‌مدت حفاظتی دارای 6 هدف اصلی با سه رویکرد پژوهشی، اجرایی (مشارکتی) و آموزشی است.
استان هرمزگان به دلیل واقع شدن در غربی‌ترین حد پراکندگی خرس سیاه آسیایی در دنیا، موقعیت بسیار تاثیرگذاری در حفاظت این گونه دارد و با توجه به رویکرد آموزش و آگاهی رسانی، به عنوان یکی از ابزارهای کارآمد در علوم حفاظتی، آموزش اقشار گوناگون ساکن این استان به عنوان راهکاری اساسی در این برنامه حفاظتی قلمداد می‌شود. بر همین اساس فعالیت‌های آموزشی متفاوتی در سطوح مختلف در راستای حفاظت خرس سیاه آسیایی در استان هرمزگان اجرا شده است. "برنامه آموزشی دانش‌آموزان روستاهای هدف منطقه چهارده روستا" از توابع میناب و بشاگرد نیز از جمله همین اقدامات به‌شمار می‌رود.
اهداف:
پایداری و بقای هر فعالیت حفاظتی در گرو آموزش و انتقال درست مفاهیم آن به دیگران به ویژه جامعه محلی است. با توجه به حضور همیشگی این افراد در منطقه و همچنین ارتباط پیوسته آنها با طبیعت پیرامون خود، دست یافتن به باور حفاظت در جامعه محلی به عنوان اصلی‌ترین ذی‌نفعان چنین برنامه‌هایی راهکاری کارآمد شناخته می‌شود.
منطقه چهارده‌روستا با توجه به قرار گرفتن در نزدیکی یکی از زیستگاه‌های مهم خرس سیاه آسیایی در استان هرمزگان از اهمیت ویژه‌ای برای این برنامه حفاظتی برخوردار است. از همین رو آموزش ساکنان این منطقه و گام برداشتن در جهت آگاه‌سازی و تغییر نگرش این افراد سهم به‌سزایی در پیشبرد اهداف حفاظتی این گونه خواهد داشت. در این میان دانش‌آموزان به عنوان مخاطبین تاثیرپذیر و تاثیرگذار در جوامع، اولین گروه انتخابی برای اجرای برنامه آموزشی، پس از تدوین برنامه ریزی راهبردی در نظر گرفته شدند.
اهداف این برنامه آموزشی را می‌توان به موارد زیر دسته بندی کرد:
- آشنایی با اهمیت طبیعت و محیط زیست
- شناخت ارزش‌های اکولوژیکی محیط زیست
- معرفی ویژگی‌های طبیعت منطقه
- آشنایی با خرس سیاه آسیایی و تاثیر حضور این گونه در طبیعت منطقه
- آشنایی با روابط و کنش‌های متقابل انسان و طبیعت
- شناخت تاثیر رفتار مردم بومی بر زندگی خرس سیاه آسیایی
- آشنایی با اهمیت حفاظت محیط زیست
- رسیدن به درکی ملموس از تاثیرت تخریب محیط زیست و حذف یک گونه از آن
- نگاهی به راهکارهای ممکن در حفاظت منطقه و گونه
روش اجرا:
در چهارچوب هدف گزاری‌های این برنامه مخاطبین به سه گروه سنی، در راستای تقسیمات آموزش و پرورش، تقسیم شدند. این گروه‌ها به ترتیب: دبستان، متوسطه اول و متوسطه دوم بودند. زمان در نظر گرفته شده برای هر دور از آموزش‌ها یک ساعت کلاسی (متوسط 40 دقیقه) انتخاب شد. بدیهیست که ابزارهای آموزشی هرکدام از این گروه‌های سنی نیز براساس نیاز سنجی‌های ویژه آنها طراحی و اجرا شد. در ادامه به معرفی این ابزارها و روش‌های اجرایی آنها پرداخته شده‌است.
- دبستان:
از ویژگی‌های این گروه سنی می‌توان به درک ساده از مفاهیم، علاقه غریزی به طبیعت، کنجکاوی و روش شناختی مستقیم اشاره کرد. این ویژگی‌ها گروه آموزش را بر آن داشت تا با طراحی ابزاری بازی محور و متفاوت (نسبت به شیوه‌های کلاسیک اجرای کلاسی) در صدد ایجاد فضایی خوشایند، همراه با درک شخصی از مفاهیم برآید.
در این شیوه تلاش شد تا از ابزارهای بازی محور (متمرکز کردن ذهن در جهت مفاهیم)، همزاد پنداری (درک مستقیم)، به دست آوردن نتیجه‌ای ملموس (ارتباط با مفاهیم) و در نهایت به جا گذاردن دستاورد ( یادآوری) استفاده شود.
به این منظور یک بازی- نمایش تعاملی در غالب ایجاد تمامی اجزای طبیعت طراحی شد که در آن هر کدام از کودکان خود خواسته نقشی را می‌پذیرفتند و با تسهیل‌گری مربیان به ایفای نقش خود می‌پرداختند و در پی آن متوجه کارکرد و ضرورت آن در طبیعت می‌شدند (این بخش به نوعی درک چرخه حیات از منظر "حضور در آن" و "بخشی از آن بودن" را دربر می‌گرفت). در ادامه این بازی- نمایش با حذف هرکدام از اجزا طبیعت (نقش‌های کودکان) و آسیب‌های احتمالی از این تخریب (این مفاهیم، با واژگانی که کودکان این گروه سنی توانایی درک آنها را داشتند، بیان می‌شد) پیش رفته و سرانجام با تلاش دانش آموزان برای احیا و حفاظت طبیعت به پایان می‌رسید.
سپس به وسیله تصویرهای بزرگی که از زیستگاه خرس سیاه آسیایی و تهدیداتی که این گونه را مورد خطر قرار می‌دهد، طراحی شده بود و به نوعی در بر دارنده اجزایی از طبیعت و مخاطراتی بود که در بخش قبل کودکان به ایفای نقش آنها پرداخته بودند، شناختی از وضعیت خرس سیاه آسیایی صورت می‌گرفت و در نهایت کودکان تلاش می‌کردند تا طبیعتی ایده‌آل را در تصویری از طبیعت منطقه ایجاد کنند.
در نهایت کتابچه‌ای که طراحی آن متفاوت از طراحی‌های رایج کتاب‌های همیشگی بود و همچنین برچسب‌هایی با تصاویر خانواده خرس‌ها، به کودکان اهدا می‌شد. همچنین تصویرهای اجزای طبیعت (که با کار خود دانش آموزان کامل شده بود) و پوستری از خرس سیاه در مدارس باقی گذاشته شدند تا یادآور مناسبی از این رویداد آموزشی باشند.
- متوسطه اول (راهنمایی):
گروه سنی متوسطه اول (راهنمایی سابق)، گروهی است که از نظر ویژگی‌های آموزشی مابین گروه کوچک‌تر و گروه بزرگ‌تر از خود قرار گرفته است. به این معنی که ترجیح اجتماعی-آموزشی خود این گروه برخوردی یکسان همانند گروه بزرگ‌تر (دبیرستانی‌ها) است. در صورتی که نیازهای آموزشی آنها همچنان در مواردی از مسیر مستقیم و بی‌واسطه شناختی تاثیر می‌پذیرد. این گروه در مسیر دریافت و ارتباط با آموزه‌ها نیاز به حضور در جمع و گروه را دارد، اما در همین راستا برای درک پدیده‌ها نیاز به تجربه مستقیم (غیر انتزاعی) را نیز دارد. در چنین شرایطی طراحی آموزشی در نظر گرفته شده برای این گروه ترکیبی از دو گروه دبستان و متوسطه دوم بود. به این معنا که ابزارهای مورد استفاده در این کلاس‌ها همانند ابزارهای گروه متوسطه دوم انتخاب شد ولی نحوه ارائه آن با توجه به موقعیت این گروه آموزشی از تفاوت‌هایی برخوردار بود، که می‌توان به تفاوت در ارئه و نحوه بیان اشاره کرد. شیوه اجرایی کارگاه‌های این گروه در قالب سمینار و ابزار آموزشی استفاده شده پاورپوینت و بروشور در نظر گرفته شده بود.
- متوسطه دوم (دبیرستان):
این گروه آموزشی دارای دو ویژگی متفاوت از دیگر گروه‌های این برنامه بودند. یکی ویژگی شبانه روزی بودن مدارس و دیگری سن خاص آنها. این دو ویژگی گروه آموزشی را بر آن داشت تا در پی برنامه ریزی متناسب و کارآمدی برای این گروه سنی برآید. موقعیت شبانه روزی مدارس باعث می شد تا بسیاری از دانش آموزان منطقه در یک‌جا متمرکز شوند و این تمرکز از سویی هم برای آگاهی مخاطبان بیشتر امکانی خوب محسوب می‌شد و هم برای بسیاری از آنها که ساکنین روستاهای هدف (روستاهای نزدیکتر به زیستگاه خرس سیاه آسیایی) برنامه نبودند. از سویی دیگر این افراد در سنی قرار داشتند که در بسیاری از مواقع پس از فارغ‌التحصیل شدن، روستای خود را در پی یافتن امکان شغلی مناسب ترک می‌کردند و یا به واسطه ازدواج مجبور به مهاجرت از منطقه می‌شدند به همین سبب این گروه از مخاطبین به عنوان مبلغانی خوب برای گسترش آموزه‌ها و افرادی با تاثیرگذاری کم‌تر نسبت به دیگر گروه‌ها (با توجه به حضور کمترشان در منطقه) شناسایی شدند.
به همین منظور برنامه طراحی شده برای این گروه در غالب کارگاه و ابزاری آموزشی، که قابلیت انتقال مفاهیم به دیگران را نیز داشته باشد، انتخاب شد. کارگاه‌های طراحی شده به موضوعاتی همچون ویژگی‌های اقلیمی استان هرمزگان، ویژگی‌های طبیعی استان، موقعیت خاص منطقه، گونه‌های بارز منطقه، خرس سیاه آسیایی، اهمیت حضور آن، تهدیدات و راهکارهای حفاظتی آن می‌پرداخت. همچنین بروشوری تحت عنوان "خرس سیاه آسیایی در استان هرمزگان" به تمامی دانش‌آموزان ارائه می‌شد که بخش‌هایی از آموزه‌های کارگاه و همچنین دیگر اطلاعات مفید در رابطه با شناخت و آگاهی از وضعیت خرس سیاه آسیایی را در برمی‌گرفت.
- آموزش آموزشگران:
یکی از اهداف این برنامه، آموزش مربیانی از منطقه بود که بتوانند به دلیل دسترسی ساده‌تر از گروه ساکن تهران و دیگر شهرستان‌ها خود را به منطقه برسانند و در اجرای دیگر برنامه‌ها با گروه همکاری کنند. در این راستا 2 نفر از علاقه‌مندان به طبیعت و حفاظت از شهر بندرعباس گروه را همراهی کردند و در اجرای کلاس‌ها و کارگاه‌ها در کنار کارشناسان گروه به اجرا و تسهیل‌گری پرداختند.
تاریخ اجرا:
30 فروردین الی 5 اردیبهشت 94، روزهای برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌ها 1 و2 اردیبهشت 94
گروه اجرایی:
- برنامه حفاظتی خرس سیاه آسیایی استان هرمزگان: طاهر قدیریان، یاسمن طالبی، حسن پیشوایی، شادی توکلی‌مهر، آذر صداقتی
- اداره محیط زیست بشاگرد: غلامرضا نکویی
- همکاران آموزشی: سام رجبی
- داوطلبین بندر عباس: رافعه خطیبی و احسان رستمی
روستاهای تحت پوشش برنامه:
درپهن، درگوئن، گارامون، دهیج و اسپند
مدارس تحت پوشش و تعداد دانش‌آموزان این برنامه آموزشی:
|
ردیف |
نام روستا |
مقطع |
تعداد |
توضیحات |
|
1 |
درپهن |
دبیرستان (متوسطه دوم) |
160 |
پسرانه |
|
2 |
درپهن |
راهنمایی (متوسطه اول) |
90 |
پسرانه |
|
3 |
درپهن |
راهنمایی (متوسطه اول) |
70 |
دخترانه |
|
4 |
درپهن |
دبیرستان (متوسطه دوم) |
120 |
دخترانه |
|
5 |
اسپند |
دبستان |
25 |
مختلط |
|
6 |
دهیج |
دبستان |
70 |
مختلط |
|
7 |
درگوئن |
دبستان |
36 |
مختلط |
|
8 |
گارامون |
دبستان و راهنمایی |
50 |
مختلط |
- در موجوع تعداد 578 دانش‌آموز در این برنامه از کلاس‌های آموزشی بهره‌مند شدند و تعداد 43 دانش آموز به دلیل تعطیلی کلاس‌هایشان (به خاطر اجرای مراسم عزاداری در روستایشان) در این کارگاه‌های آموزشی شرکت نداشتند.
- تعداد 32 آموزگار منطقه نیز تحت آموزش غیر مستقیم (به عنوان شنوندگان) این برنامه قرار گرفتند.
- 2 مربی-تسهیلگر از بندرعباس برای برنامه‌های آینده آموزش دیدند.
- طراحی و آماده‌سازی این برنامه آموزشی و ابزارهای آموزشی آن با صرف 3680 نفر-ساعت کار به کمک 10 نفر به انجام رسید. این افراد تحت گروه‌های کاری از قبیل پژوهش، نگارش، برنامه‌ریزی، طراحی، تصویرگری، چاپ، هماهنگی و ... با این برنامه همکاری کردند.
- این برنامه آموزشی با حضور 9 نفر با صرف 392 نفر-ساعت کار اجرا شد.
سپاسگزاری:
باور به تاثیرگزاری آموزش‌های محیط زیستی و گام برداشتن در راستای حفاظت گونه‌ها، حرکتی است دوراندیشانه و در مقایسه با بسیاری دیگر از فعالیت‌ها تاثیری بنیادین دارد که همچنان در میان اقشار مختلف جامعه از جایگاه اصلی خود برخوردار نیست. در این میان نقش افراد، گروه‌ها و سازمان‌هایی که از چنین فعالیت‌هایی حمایت می‌کنند بسیار پررنگ و با اهمیت است. این افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها دانسته از صرف وقت، توان و هزینه در راستای فعالیت‌هایی که برد تبلیغاتی اندک اما تاثیر گزاری بنیادین دارند حمایت کرده و با نگاهی ژرف به آینده در تلاش برای بهبود وضعیت محیط زیست و ساکنان این سرزمین برآمده و بانیان آینده‌ای روشن‌تر هستند.
طراحی و اجرای این برنامه آموزشی بدون همکاری و کمک‌های حامیان خود ممکن نبود و سپاسگزاری و ارج نهادن به اندیشه آنها کاریست کوچک در برابر تاثیر بزرگ آنها.
حامیان و همکاران این برنامه عبارتند از:
- برنامه حفاظتی خرس سیاه آسیایی استان هرمزگان
- اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان
- موسسه نجوای زمین
- سیمان هرمزگان
- موسسه ALERTIS
- همکاران گروه طراحی: رامین بهادری، حسین شجاعی، مهدی گرجی
- تمامی افرادی که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم ما را در اجرای این برنامه همراهی کرده‌اند.
برنامه های آینده:
برنامه‌های آینده این گروه آموزشی در قالب کاستی‌های برنامه اجرا شده و تعهدات به حامیان آن عنوان شده‌است. که شامل 2 برنامه است.
1: اجرای کارگاه‌های آموزشی دبستان در روستای در پهن
این برنامه آموزشی برای روستاهای هدف اسپند، درگوئن و گارامون منطقه چهارده‌روستا از توابع میناب-بشاگرد طرح ریزی شده بود اما با توجه به پوشش دانش آموزان راهنمایی و دبیرستان روستای درپهن در این برنامه، کمبود آموزش دانش‌آموزان دبستانی از برنامه‌هایی است که در سال بعدی آموزشی (94-95) به آن پرداخته خواهد شد.
2: برگزاری جشنواره‌ای در شهر بندرعباس
برگزاری جشنواره‌ای تحت عنوان طبیعت منطقه با رویکرد آگاهی رسانی در خصوص طبیعت استان و به طور ویژه در رابطه با خرس سیاه آسیایی به مردم شهر بندرعباس به عنوان بزرگترین شهر و مرکز استان نیز از دیگر بخش‌های این برنامه آموزشی بوده است. این بخش از برنامه ساختاری مجزا دارد و در پاییز سال 94 اجرا خواهد شد.
در ادامه به طرح ابتدایی این جشنواره پرداخته شده است.
- هدف:
شهر بندرعباس به عنوان بزرگترین شهر و همچنین مرکز استان هرمزگان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور مثال بخش بزرگی از نیروی کار مهاجر دیگر بخش‌های استان به این شهر آمده و آگاهی رسانی در این شهر به نوعی گستراندن دانش به تمامی نقاط استان محسوب می‌شود.
در این راستا برنامه حفاظتی خرس سیاه آسیایی استان هرمزگان در نظر دارد تا با برگزاری جشنواره‌ای در این شهر بخشی از اهداف آموزشی خود را پوشش دهد.
- گروه هدف:
از آنجایی که کودکان همواره به عنوان مخاطبین برنامه‌های آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، برای این برنامه نیز کودکان و والدینشان به عنوان گروه هدف شناسایی شده‌اند.
- نحوه اجرا:
این جشنواره برنامه‌ای نیم روزه خواهد بود که در آن از همکاری تمامی علاقه‌مندان و همکاران مرتبط با حوزه فعالیت آن و در راستای اعطلای اهداف آن بهره گرفته می‌شود.
برنامه پیش‌بینی شده بر این است که جشنواره در بعداز ظهری خارج از زمان تحصیلی کودکان (به منظور دربرگیرندگی حداکثری مخاطبین) برگزار شود و در آن با کمک و حمایت گروه‌های فعال استان برنامه‌هایی از قبیل مسابقه، بازی، اجرای نمایش، پخش فیلم، ارائه کتابچه‌ها و بروشورهای آموزشی و ... اجرا شود تا مخاطبین با حضور در فضایی صمیمی و متفاوت با موضوعات مورد هدف جشنواره آشنا شوند.
